0 20 Bir dakikadan az. 8. Sınıf Fiilde Çatı Konu Tarama Testi İndir. Bu sayfayı açmadaki amacım, Dağınık halde bulunan ve her kesime hitab eden bilgileri bir araya toplamaktır. Özellikle 5N1K soru ve cevaplarını doğru bir şekilde yansıtmaktır. Ayrıca başka bir amacım ise eğitimdeki eksiklikleri ve bilgi dünyasındaki Ortaokul Türkçe fiilde çatı öğrenci sunusu indir. Slayt gösterisi biçiminde hazırlanan 8. sınıf türkçe fiilde çatı slayt gösterisi indir. Bu dosya 8. sınıf Türkçe sunuları kategorisine eklenmiştir. Buna benzer dosyalar için 8. sınıf Türkçe sunuları kategorimize bakabilirsiniz. A I. ile III. B) I. ile IV. C) II. ile III. D) III. ile IV. E) III. ile V. 7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde eylem, “etken çatılı” değildir? A) Ardına düşmeyle güzel sevilmez B) Uykudan uyanmış şahin bakışlım C) Düşmanlarım gayri kına yakınsın D) Giyinmiş sevdiğim allı yeşilli E) Kavga kurulunca kılıç Dilbilgisi tamamı özet şeklinde. Fiilde Çatı Çalışma Kağıdı. Fiilde Çatı – 1: Etken, Edilgen, İşteş ve Dönüşlü Fiil | Mustafa Kara ile 8. Sınıf Türkçe Dersleri 7. Fiilde Çatı – 2: Geçişli, Geçişsiz, Ettirgen, Oldurgan Fiil | Mustafa Kara ile 8. Öğrenciimiş isek (öğrenciymişsek) vb. Eylem Çekim Ekleri Türkçede eylem, cümlede temel olarak zaman ile birleşik zaman, görünüş, çatı ve kip kategorilerine göre çekime girer. Eylemde zaman, cümle içinde yüklemin bildirdiği eylemin ilgili olduğu zaman kesitidir. 27 Nisan 2017 Perşembe. ÇALIŞMA KAĞITLARI, EYLEMDE ÇATI ÇALIŞMA KAĞIDI, FİİLDE ÇATI ÇALIŞMA KAĞITLARI, FİİLLERDE ÇATI ÇALIŞMA KAĞIDI, FİİL ÇATISI. CÜMLELER. ÖZNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE. NESNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE. ETKEN. EDİLGEN. GEÇİŞLİ. VywuHv. Bildirilen işin birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren fiillerdir. Nitelikte eşitlik bildiren fiiller de işteş fiil sayılır. "-ş" ekiyle yapılır. "-ş" ekinin olduğu her yerde işteşlik olmaz. Yukarıda değinilen özellikleri taşıması gerekir. Örnek Arkadaşıyla ayrılmasına rağmen yıllarca mektuplaştı. karşılıklıKuşlar bize küsmüşçesine uzak diyarlara uçuştu. birliktelik Yukarıdaki cümlelerde "-ş" sesinden dolayı iki cümlede de işteşlik bulunmaktadır. "Mektuplaştı" fiilinde karşılıklı; "uçuştu" fiilinde ise birlikte yapma anlamı vardır. İşteş Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler İki kardeş oyuncakların paylaşımında sonunda anlaştı. karşılıklı Âşıklar meydanda nazikçe atıştılar. karşılıklı Taraflar, anlaşma sağlanamayınca çatıştı. karşılıklı Ayrılacağız diye saatlerce bakıştık. karşılıklı Herkesin gözü önünde pis pis dövüştüler. karşılıklı Öğrenciler, sınıfta fiillerde çatı konusunu saatlerce tartıştılar. karşılıklı İki dost yılların hasretiyle kucaklaştılar. karşılıklı Onlar, aynı saat ve yerde buluştular. karşılıklı Sorunları çözmek için yazıştılar. karşılıklı Elmayı kardeş payı yaparak paylaştık. karşılıklı Kuşlar, seher vaktinde her zamanki gibi yine ötüştü. birliktelik Çocuklar, söylenenleri dinledikten sonra anlamlı anlamlı gülüştüler. birliktelik Öğrenciler, teneffüste hava almak için dışarıya kaçıştılar. birliktelik Arkadaşlarının öldüğünü duyduklarında birdenbire ağlaştılar. birliktelik Kuzular evlere yaklaşınca tatlı tatlı meleşti. birliktelik Not Bazı fiiller çatı eki almadıkları halde kelimenin kökeninde mevcut sesten ve kelimelerde birden fazla kişi tarafından yapılma anlamı olduğundan bunlar da işteş çatılı fiil sayılır. Örnek İki cengâver sonuna kadar güreşti. Birinci Dünya Savaşı'nda Türkiye bütün dünya ile savaştı. Not Nitelikte eşitlik yani değişerek yeni bir görünüm kazanma anlamı olan fiillerde de işteşlik vardır. Örnek Ne kadar güzelleşmişsin. Sıcak havanın tesiriyle günden güne iyileşiyor. İpucu Öznesine göre fiili çatısında şöyle bir yol izlenebilir. Gerçek özne varsa "edilgen fiil" silinebilir. Yükleminde "-l, -n" ekleri varsa "edilgen veya dönüşlü" üzerine yoğunlaşılabilir. Bu ikisi arasında kalındı mı hemen öznelere odaklanılmalı gerçek özne varsa dönüşlü yoksa sözde özne yer alırsa edilgen çatılı fiilde karar bakınızFiiller ve Fiillerde EdimFiillerde Kip ve ZamanEk Fiil Ek EylemFiilimsiler EylemsilerFiillerde YapıFiillerde ÇatıFiil Kiplerinde Anlam Zaman KaymasıFiiller Test 1 Fiiller Test 2Fiiller Test 3Fiiller Test 4Fiiller Test 5Ana Sayfa Bu sayfada Çatı nedir Çatı ne demek Çatı ile ilgili sözler cümleler bulmaca kısaca Çatı anlamı tanımı açılımı Çatı hakkında bilgiler resimleri Çatı sözleri yazıları kelimesinin sözlük anlamı nedir almanca ingilizce türkçe çevirisini bulabilirsiniz. Çatı nedir, Çatı ne demek Bir yapının, bir evin damını kuran parçaların yapıyı örten ve eğik yüzeyleri olan damın tahtadan iç bir maksada yönelik kimselerin oluşturduğu nesne durumlarına göre, belirli çatı eklerinin fiil kök veya gövdelerine getirilen türev, bina Sevinmek sev-in-, sevdirmek sev-dir-, sevindirmek sev-in-dir- ve hayvanda iskeletin tavanı ile damı arasındaki kullanılan çatılmış, çakılmış şeylerin sığınılan yerHikâye, roman, piyes vb. edebî türlerde olay kuruluşu, kurgu. "Çatı" ile ilgili cümle "Islak duvarların, rüzgâr vurdukça çatırdayan çatıların altında insanların içi geçti." - L. Tekin"Halit Ziya Uşaklıgil'in, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun, Reşat Nuri Güntekin'in romanlarındaki sağlam çatıyı onunkilerde bulamazdınız." - H. Taner Yerel Türkçe anlamı İki ucunda su taşınan çengelli sopa. İp, urgan, kordon. İnce ince örülerek birbirine bağlanmış saç. Bacak arası. Birbirine tutturulan kereste. Büyük kıl çuval. Ara duvarı. Baca. Kulpsuz yoğurt küleği, tahta kova. Bir fizik terimi olarak tanımı Bir aygıt ya da düzeneği taşıyan, genellikle metal yapı. Güzel Sanatlar alanındaki anlamı Büyük otellerin çatı katındaki eğlence ve oturma yeri. Bir yapıyı örten ve eğik yüzeyleri olan damın tahtadan iç yapısı. a. bk. mahya, baba, mertek, altgergi. Gramer anlamı Fiil kök veya gövdesinin, sözlük anlamında herhangi bir değişikliğe uğramadan fiilden fiil yapan belirli bazı eklerle genişletilerek cümledeki özne ve nesne ile olan bağlantısında uğradığı durum değişikliği; fiilin anlam değişikliği göstermeyen, ancak özne ve nesneye hükmeden şekil değişikliği. Çatılar, türlerine, aldıkları eklere ve işlevlerine göre kendi içlerinde etken çatı yalın çatı, edilgen çatı, meçhul çatı, dönüşlü çatı, işteş çatı, ettirgen çatı diye sınıflandırılır. Bunlara bk. Dil bilgisi olarak anlamı Özne veya nesne durumlarına göre, belirli çatı eklerinin eylem kök veya gövdelerine getirilmesiyle meydana gelen türev Sevin- sev-in- , sevil- sev-il- , seviş- sev-iş- , sevdir- sev-dir- , sevindir- sev-in-dir- , sevdin- sev-dir-t- ve benzeri Bilimsel terim anlamı Özne ve nesne bakımından bir fiilin niteliği. Öznesiz kullanılan bir fiil için "Çatısı öznesiz" nesnesiz kullanılmıyan bir fiil için aldığı nesnenin haline göre "Çatısı -i nesneli, e nesneli... bir fiil" denir. bk. Fiil. Özel otolar için yapılmış dokuz parça borunun, birbirine bağlanmasıyla kurulan çifteker gövdesi. Çatı yüksekliğini gösteren numaralar binenin boyuna göre değişir 51-53 küçük, 55-57 orta, 59-61 ise büyük boylardır. Bir iş, eylem ya da uygulamanın kuramsal ve denenceli çerçevesi, bk. kuram. Taslak durumunda bir yazı ya da yapıtın ana çizgileri. İngilizce'de Çatı ne demek? Çatı ingilizcesi nedir? skeleton, chassis, roof, voice, frame, framework Fransızca'da Çatı ne demek? squelette, toit, cadre, canevas Osmanlıca Çatı ne demek? Çatı Osmanlıca'da ne anlama gelir? bina, irtifakÇatı hakkında bilgiler Çatı, bir binanın en üst bölümüdür. Esas olarak binanın hava şartlarından korunması için türünün belirlenmesi, taşıyıcılık bakımından olabildiği gibi görünüş yönünden de olabilir. Çatı, duvar, kolon ve ayaklar üzerine oturabildiği gibi, doğrudan doğruya zemine de kullanılan ve ekonomik olan bir çatı türüdür. Bu en basit şekilde düz çatı olabilir. Bu daha çok sanayi yapılarında görülür. En yaygın uygulama şekli ise eğimli çatıdır. Eğim, kar toplanmasını azaltmak ve su sızdırmazlığı yönünden tercih edilir. Kar yükü yanında, bazı durumlarda, rüzgar etkisi de çatı için önemli olur. Çatının esas taşıyıcı elemanı ahşap çubuklardan meydana gelen kafes sistemidir. Kafes sistem, ahşap çubuklar bir araya getirilerek teşkil edilir. Çubukların bağlantıları düşey düzlemde olup, kafes sistemler birbirleriyle bağlanır ve beraber çalışmaları sağlanır. Üzerinde ayrıca kafes sistemleri bağlayan aşık denen ahşap elemanlar mevcuttur. Aşıklar eğilimli doğrultuda merteklere bağlanır. Bunun üstüne de çatı kaplaması olarak ahşap tahtalar çakılır. Üstü ise çatı kiremitleriyle kaplanır. İstenirse bu araya bir izolasyon tabakası konulur. Bu şekil, ısının tasarrufu bakımından zamanımızda çok tercih edilmektedir. Kiremit yerine bazı sanayi yapılarında olduğu gibi, eternit veya çinko oluklu levhalar da döşenebilir. Bu halde çatıyı ahşap tahtalarla kaplamaya gerek yoktur. Bunun yanında yalıtımı sağlamak için bitümlü levhalar da serilebilir. Bu şekilde teşkil edilen çatı, ara bir mesned istemeksizin 8 m gibi oldukça büyük açıklıklara kadar kullanılabilir. Eğer böyle bir çatı betonarme düz döşeme üzerine konuluyorsa sık sık döşemeye mesnetleme yapılır. Çatı eğiminin bina dış yüzlerine yakın, dik ve içerlerde daha az eğimli tertiplenmesiyle çatıda kullanılabilir bir hacim de teşkil büyük açıklıkları aşmak veya daha çabuk kurulması sebebiyle çelik çatılar tercih edilebilir. Sanayi yapılarında daha yaygın kullanılır. Ayrıca bu suretle orta kısımdaki çatı yüksekliğini daha düşük tutmak mümkündür. Büyük açıklıklar için ekonomiktir. Kaplamaları genellikle oluklu metalik veya eternit levhalarıyla yapılır. Çatı ile ilgili CümlelerÇatı benim yüzümden kaşlarını çatıyorsun?Çatı keskin bir açıyla çatıdan çatı eğimi hakkında ne yapacağına karar vermek çok kafasını arabanın çatısına fırtınadan zarar çok içeriye yağmur tür çatıları inşa etmek çok silahlı çatışmadan sağ salim katında geniş bir oda mutlaka tamir Dünya Savaşı bölgesel bir çatışma olarak başlamış ve tarihin en kötü insanlık felaketlerinden biri anlamı, kısaca tanımı Durum Bireyin toplum içindeki ilişkileriyle belirlenen yeri. Bir şeyin içinde bulunduğu koşulların hepsi, vaziyet, hâl, keyfiyet, mevki, pozisyon. Ad soyundan kelimelerin birbirleriyle edatlarla ve fiillerle ilişkilerini belirleyen biçim, hâl. Duruş biçimi, konum, Faiz. Kazanç. Yapı. Çatı. Arapça fiil çatısını konu edinen bilim veya Bu malzemeden oluşmuş yüzey, döşeme, ağaç. Çimlenen tohumlar için bahçede hazırlanan uzun tarh. Çeşitli işlerde kullanılmak üzere düz, enlice, uzun ve az kalın biçimde işlenmiş ağaç parçası. Bu ağaçtan yapılmış. Kara tahta. Sebze bahçelerinde ayrılan küçük aktarmak Çatının kırık kiremitlerini sağlamlarıyla almak Çatıya arası Tavan ekleri Fiil kök veya gövdelerinden dönüşlü, edilgen, işteş, ettirgen çatılar yapmaya yarayan ekler Sev-in-, sev-il-, sev-iş-, kapa-t-, geç-ir-, sev-dir- eteği Çatının, binanın dış duvarlarını aşan, yağışlara karşı duvarın en üst bölümünü koruyan dışa uzanmış faresi Kırsal alanlarda yaygın olarak bulunan, kuyruğu hariç 15-30 santimetre boyunda, 80-300 gram ağırlığında, burnu sivri, kulak ve gözleri iri olan, kahverengi veya siyah tüylü bir tür kaplayıcı İskele kurup ahşap çatı kaplamasını yapan, duvarları keçe veya özel kâğıtlar ile kaplayan katı Yapılarda çatı ile son kat arasında yapılmış olan küçük kirişi Bir ucu tavanın üstüne bindirilen ve üzerine kiremit altı tahtalarının kaplandığı ana örtüsü Çatıların üstüne kiremit, çinko ve oluklu sac vb. ile kaplanan, tavana su geçmesini önleyen yapı penceresi Tavan arasını aydınlatmaya yarayan pencere veya camlı çatı İki kaşın arası, alnın çatı Orta noktadan başlayarak dört tarafa bakan yüzeyi bulunan ve kare piramit biçimindeki çatı Çoğu kez -n-, bazen de -l- veya -ş- ekleriyle kurulan, fiildeki kavramın özneye döndüğünü bildiren çatı Sevinmek sev-in-mek, yorulmak yor-ul-mak çatı Türkçede ünsüz ile biten fiillere -il eki, son sesi -l olan veya ünlü ile biten fiillere -in- eki getirilerek kurulan, sözde özne ile kullanılan fiil çatı Geçişsiz fiilleri geçişli fiile dönüştüren, geçişli fiillerde hareketin başkalarına yaptırıldığını gösteren fiiller oluşturan -er-, -ir-, -tir-, -t- eklerinden birinin veya ikisinin üst üste getirilmesi ile kurulan fiil çatısı içirmek iç-ir-, söylettirmek söyle-t-tir-, güldürtmek gül-dür-t- çatı İki görevde de kullanılabilen çatı alınmak, toplanmak, sanılmak sözlerinin hem dönüşlü hem de edilgen çatı olarak kullanılması çatı Bir fiilin birden çok özne tarafından karşılıklı, ortaklaşa yapıldığını belirten, -ş- ekiyle kurulan çatı, Çatma işini yapan kimse. Çatı işlerini yapan Çatıcının yaptığı iş. Çatıcı olma Çatılmış çehre Çatık çehreli Çatık kaş Çatık surat Çatık suratlı Çatık yüz Öfkeli yüz, çatık çehre, çatık yüzlü Yüzü asık olan, çatık çehreli, çatık Çatık duruma Çatık olma Çatıldamak Çatık duruma Çatısı olan yapı. Başına çatkı bağlanmış olan. Çatılmış Çatılma Çatılmak Çatma işine konu Çatınmak Kaşlarını çatıp surat çatır Güçlük çekmeden. Zor kullanarak, baskı yaparak. Belli belirsiz, anlaşılmayan. Sert bir şey kırılırken, yanarken, yerinden sökülürken veya sıkıştırılırken çıkan ses, çatır çutur. Kuvvetli, sert bir çatır çatlamak Çok çatlamak. kıskançlık, haset dolayı aşırı rahatsız olmak, çatır etmek Çatır çatır ses çatır sökmek Bir şeyi zorlayarak yerinden söküp çutur Çatır Çatırdamak "Çatır" diye ses çıkarmak. Çökmeye, yok olmaya yüz tutmak, tehlikeli duruma Bir şeyin "çatır" diye sesini Çatırdama Çatırtısı Çatma Çatışılmak Çatışma işi Çatısı olmayan, üstü açık ev, kulübe.Çatışkı Yasaların veya önermelerin kendi aralarında çelişikliği, Çatışmak işi. Savaş maksadıyla düşmana karşı ilerleyen bir birliğin karşı tarafın keşif ve güvenlik kollarıyla arasındaki ilk silahlı vuruşma. Türlü yönlerden uzanan kıvrımlı dağ sıralarının, bir yerde dar bir açı ile birbirine yaklaşıp kaynaşması veya düğümlenmesi. Silahlı büyük kavga, Karşılıklı vuruşmak. Deve ve köpek çiftleşmek. Kavga etmek. Birbirine çatmak veya çatılmak. Söz, iddia veya davranış birbirini tutmamak, birbirini çelmek, mütenakız Birbirine çattırmak, kavga ettirmek, birbirine çatışması Benliğin ön plana çıkması ile baş gösteren çatı altında Aynı yapı, kurum, kuruluş vb. içinde olmak.Rol çatışması Toplumun statülere bağlı olarak beklediği veya buyurduğu iki veya daha fazla şey karşısında ferdin gösterdiği çelişik istekler, çatışması Eklemelerde veya birleştirmelerde iki ünlünün yan yana gelmesi Ne ise neyse, ne asıl nasıl Tane. Nesne. Bir bütünden kopma, kırılma, yırtılma vb. yoluyla ayrılmış bölüm, lime. Birkaçı bir araya geldiğinde bir bütünü oluşturan şeylerin her biri, modül. Müzik eseri. Güzel, alımlı kız veya kadın. Bir bütünden ayrılan, ayrı sayılan veya artakalan şey. Pasaj. Küçümseme ve değersiz sayma bildiren bir Çakıl Bir yapının, kapalı bir yerin üst bölümünü oluşturan düz ve yatay yüzey, taban karşıtı. Bir şeyi değerlendirmede kabul edilen en yüksek seviye veya fiyat. Çatı Âdemoğlu, âdem evladı. Toplum hâlinde bir kültür çevresinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan, evreni bütün olarak kavrayabilen, bulguları sonucunda değiştirebilen ve biçimlendirebilen canlı. Huy ve ahlak yönünden üstün nitelikli kimse.Hayvan Kızılan bir kimseye söylenen bir söz. Akılsız, duygusuz, kaba, hoyrat kimse. At, eşek, katır gibi türlü hizmetlerde kullanılan yaratık. Duygu ve hareket yeteneği olan, içgüdüleriyle hareket eden canlı Kuru, çıplak. İnsan ve hayvan bedeninin kemik çatısı, teşrih. Bir eserin genel planı. Bir şeyi oluşturan temel çatı. Yumuşak bölümleri dökülmüş, ölü bir vücudun kemiklerinin bütünü. Çok Yapı, yapılış, bünye. Kurulma işi. Bir sefer kuvvetini oluşturan birliklerin yapısı. Topluma hizmet, üretim, tüketim vb. amaç ve görevlerle kurulan her şey, tesis. Canlıların bölümlenmesinde filumların bir araya gelmesiyle oluşan birlik. Bölme işlemi sonunda elde edilen sayı. Bir bütünü oluşturan parçaların her biri, kısım. Çağ, devir. Bir okul veya üniversitenin herhangi bir bilim ve uzmanlık dalında eğitim sağlayan birimlerinden her biri, departman. Bir kuruluşun yönetim birimlerinden her biri, departman, Türk alfabesinin yirmi yedinci harfinin adı, okunuşu. İki kelime veya iki cümle arasına girerek aralarında bir bağ olduğunu anlatan Önem. Görev, makam. Ülke. Üzerine yapı kurulmaya elverişli arazi, arsa. Durum, konum. Bir olayın geçtiği veya geçeceği bölüm, alan, mahal. Bir şeyin, bir kimsenin kapladığı veya kaplayabileceği boşluk, mahal, mekân. Otel, motel kalınacak oda. Yerküre. Ekime elverişli toprak parçası, arazi. Bulunulan, yaşanılan, oturulan bölge. Durum, konum, vaziyet. Gezinilen, ayakla basılan taban. aktarmak çatının kırık kiremitlerini sağlamlarıyla değiştirmek. Çatı avı Bir çift erkek keklikle mart ayında yapılan keklik avı. Çatı ayrılmak Bacakları ayrılmak. Çatı bağlaması Mimarlık Beton dökülmüş düz çatı tabanı üzerine kurulan çatının altgergi ve iki üsbaşlıktan meydana gelen, dikine konulmuş çatı katı üçgenlerinden her biri. Çatı bağlamaları belli aralıklarla, dikine ve birbirlerine paralel olarak yerleştirilir. Her çatı bağlaması üçgeni mertek ve payandalarla pekiştirilir. a. bk. oturtma çatı, çatımakası, Çatı çatma Bahçeyi selden kurtarmak için odundan yapılan çit. Çatı guyruh Dedikoducu kadın. Çatı kemiği kasık kemiği biyoloji bk. edep kemiği. Çatı keseri 1- genel uygulayım Kimi ağaç işlerinde çalışanların kullandıkları balta türü. yapıcılık Çatı ustalarının kullandığı, bir ucu yay biçiminde eğri, diğer ucu keskin olan çekiç. Çatı kulesi Mimarlık Orta Çağ kiliselerinde, ortasahın ile çaprazsahının kesiştiği kare üzerine gelen kule. Çatı makası Çatı altına konan kirişler. Mimarlık Makaslardan meydana gelen çatı. a. bk. makas, altgergi, üsbaşlık, dikme, baba, çatı aşığı. Diğer dillerde Çatı anlamı nedir?İngilizce'de Çatı ne demek? [Computer Assisted Telephone Interviewing] n. roof, roofing, framework, skeleton, frame, fabric, voiceFransızca'da Çatı charpente [la], comble [le], faîte [le], ossature [la], appartement en attique, voix [la]Almanca'da Çatı n. Dach, Dachstuhl, Spant, ÜberdachungRusça'da Çatı n. остов M, костяк M, залог M, крыша F, кровля F Sayfa düzgün görüntülenmiyorsa, lütfen sayfayı yenileyin. F5 Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak girdiği biçime çatı denir. Çatı, isim cümlelerinde aranmaz. Fiiller, özne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı ve nesne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı olmak üzere iki grupta incelenir. A. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil ÇatısıÖznesine göre fiil çatısında özne ile eylem ilişkisi esas alınır. Özne-yüklem ilişkisinde özne bazen işi bizzat kendisi yapmakta, bazen yapılan işten etkilenen durumunda, bazen hem işi yapan hem de işten etkilenen kişidir. Bazen de iş karşılıklı ya da birlikte yapılmaktadır. Fiillerde çatı öznesine göre dört şekilde incelenir 1. Etken Fiiller2. Edilgen Fiiller3. Dönüşlü Fiiller4. İşteş Fiiller 1. Etken Çatılı Fiiller Fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu yapan öznenin kendisidir. Özne, gerçek öznedir. Bu fiiller geçişli veya geçişsiz olabilir. Bir fiil kök halindeyse mutlaka etken fiildir. Örnek 1 Mustafa, öğretmeninden notunu açıklamasını istedi. Cümlede özne bizzat işi yapan kişidir. "isteme işini yapan kim?" sorusu sorulduğunda "Mustafa" cevabı ortaya çıkar. Örnek 2 Annesi her zaman oğluna yardım ederdi. "Yardım etme" işini gerçekleştiren bizzat "annesi"dir. Dolayısıyla cümle, etken çatılıdır. Örnek 3 Elma ağaçtan yere düşmüş. Cümlenin yüklemine "düşmüş olan ne?" sorusunu sorduğumuzda "elma" cevabını alırız. Öznenin bizzat insan olması şart değildir. Örnek 4 Çaresizce orada bekliyordu. Yukarıdaki cümlede "Bekleyen kim?" sorusunu sorduğumuzda cevap olarak "o" öznesi karşımıza çıkar. Bir cümlede gizli özne de olsa gerçek özne kabul edilir. Etken Çatılı Fiiller ile İlgili Cümle Örnekleri Kuşlar, sonbaharda sıcak diyarlara göç her akşam bir saat kitap hafif hafif yağmaya öğretmenimiz, fiillerde çatı konusunu ne güzel anlatmıştı. Ahmet, annesini görünce koşa koşa yanına gitti. Öğrenci, tahtada uygun görmediği yazıları sildi. Öğretmen, tahtaya bir doğru çizdi. Abdullah, bir saat süren yolculuktan sonra köyüne vardı. Betül, yazıyı sökmek için gece yarılarına kadar yazdı. Yaylanın soğuk sularından kana kana içti. İnsanlık seni yıllar geçse de unutmayacak. Not Özne-yüklem ilişkisinde öznenin canlı, cansız, hayvan adı olmasının bir önemi yoktur. Önemli olan öznenin eylemi yapıp yapmamasıdır. 2. Edilgen Çatılı Fiiller Edilgen çatılı fiiller, gerçek öznesi olmayan fiillerdir. Fiile "-l, -n" çatı ekleri getirilerek yapılır. Edilgen çatılı fiillerde "sözde özne" bulunur. Aslında çoğu zaman nesne olması gereken kelime burada sözde özne olur. Edilgen çatılı fiillerde işin başkası tarafından yapılma anlamı vardır. Nesne olması gereken öğe "sözde özne" görevi üstlendiğinden edilgen çatılı fiiller geçişsizdir. Örnek 1 Cam kırıldı. Fiillerde çatı bakımından cümle incelendiğinde cümlede edilgenliğin olduğunu gösteren iki ölçüt vardır. Birincisi fiildeki "-l" sesidir. İkincisi ise cümlede gerçek özne değil de sözde öznenin olmasıdır. Camı kıran belli 2 Bütün bardaklar kırılmış. Cümlede geçen "kırılmış" fiilinde yer alan "-l" sesi cümlenin edilgen çatılı olduğunu gösteren bir ölçüttür. Yine gerçek öznenin olmaması cümleyi edilgen çatılı yapmıştır. "Bütün bardaklar" aslında nesne olduğu halde cümlede "sözde özne" görevindedir. Bardakları kimin kırdığı belirsizdir. Örnek 3 Ev çok ucuz bir fiyata satıldı. "Satıldı" fiilinde yer alan "-l" sesi ve eylemi gerçekleştiren kişinin belli olmaması yani nesnenin "sözde özne" görevini üstlenmesi cümleyi öznesine göre edilgen çatılı kılmıştır. Evi kimin sattığı bilinmemektedir. Örnek 4 Kütüphaneden geri verilmek üzere bir kitap alındı. Cümlede geçen "alındı" fiilinin faili belirsizdir. Yani kütüphaneden kimin kitap aldığı bilinmemektedir. Yükleminde "-l" sesinin olması ve nesnenin özne görevini üstlenip "sözde özne" olması cümleyi edilgen çatılı kılmıştır. Edilgen Çatılı Fiiller ile İlgili Cümle Örnekleri Sorular, çok kısa bir sürede çözüldü. Alevler etkin bir mücadeleyle söndürüldü. Evin bahçesi, güzel bir şekilde temizlendi. Kirli tabaklar, çarçabuk yıkandı. Defterler, sınıftan zil çalmadan alınır. Alnımıza kara yazı yazıldı. Dostlar toplanınca sazlar çalındı. Mahallemize yeni bir muhtar seçildi. Fiillerde çatı konusu anlatıldı. Kitaplığındaki tüm kitaplar okundu. Arabalar uygun park etmeyince caddeden çekildi. Postaneden bir mektup alındı. Uygunsuz yazılar duvarlardan silindi. Bakkal, işletme şartlarını kaybedince daireniz uygun bir fiyata satıldı. Gecenin bir yarısı kapı hızlı bir şekilde vuruldu. En güzel anılar uzun kış gecelerinde anlatılır. Kitaplar masada unutulmuş yine. Bahçedeki ağaçlar nihayetinde budandı. Not "Eve gidildi." cümlesinin hiçbir öznesi yoktur. Yüklemi, edilgen çatılıdır. 3. Dönüşlü Çatılı Fiiller Özne, hem işi yapan hem de işten etkilenendir. Şekilce öznesi etken, yüklemi edilgen fiillerdir. Özne, gerçek öznedir. Fiile "-l, -n" ekleri getirilerek yapılır. Dönüşlü çatılı fiiller nesne almadıklarından geçişsiz fiillerdir. Bu tür fiillerde Kendi kendine yapma anlamı vardır. Örnek Hatice aynanın karşısında saatlerce Edilgen çatılı fiillerle dönüşlü çatılı fiiller, fiillerde çatı konusunun en çok karıştırılan iki konusudur. İkisinde de yüklemde "-l, -n" sesleri bulunur. Edilgen çatılı fiillerde özne belli olmadığından "sözde özne"; dönüşlü çatılı fiilde gerçek özne vardır. Örnek Kadın telaşla etrafına bakındı. Okulun bahçesi hemencecik temizlendi. Fiillerde çatı ana başlığını özne-yüklem ilişkisine göre incelediğimizde yukarıdaki iki cümledeki yüklemlerin şeklen birbirine benzedikleri görülür. "-n" eki ikisinde de vardır. İkisinin farkını özneler belirlemektedir. Birinci cümlede "gerçek özne" yer almakta; ikinci cümlede ise "sözde özne" bulunmaktadır. "Bakındı" eylemini gerçekleştiren "kadın" olmasına rağmen "temizlendi" eylemini yapan belirsizdir. Dönüşlü Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek CümlelerGenç kızlar, aynanın karşısında saatlerce süslendi. Ali, hep yaptıklarıyla birinci olduğumu duyunca çok sevindim. Ali, havuzu görünce hemencecik soyundu. Evde su bulamayan İbrahim gölde yıkandı. Mustafa arkadaşına haklı gerekçelerle fena kırılmış. Mesut herkesin önüne çıkacağı için güzelce giyindi. Çocuklarım bu yaşına kadar çok dengeli okula gitmek üzere sabah erkenden evden ayrıldı. İsmail, yaptıklarından pişmanlık duyunca bir süre "Kendi kendine olma" anlamı taşıyan fiiller, dönüşlü fiil değildir. Bunların şekilce benzemesi bizi yanıltabilir. Örnek Saçlarım dökülüyor. 4. İşteş Çatılı Fiiller Bildirilen işin birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren fiillerdir. Nitelikte eşitlik bildiren fiiller de işteş fiil sayılır. "-ş" ekiyle yapılır. "-ş" ekinin olduğu her yerde işteşlik olmaz. Yukarıda değinilen özellikleri taşıması gerekir. Örnek Arkadaşıyla ayrılmasına rağmen yıllarca mektuplaştı. karşılıklı Kuşlar bize küsmüşçesine uzak diyarlara uçuştu. birliktelik Yukarıdaki cümlelerde "-ş" sesinden dolayı iki cümlede de işteşlik bulunmaktadır. "Mektuplaştı" fiilinde karşılıklı; "uçuştu" fiilinde ise birlikte yapma anlamı vardır. İşteş Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler İki kardeş oyuncakların paylaşımında sonunda anlaştı. karşılıklı Âşıklar meydanda nazikçe atıştılar. karşılıklı Taraflar, anlaşma sağlanamayınca çatıştı. karşılıklı Ayrılacağız diye o munis yerde saatlerce bakıştık. karşılıklı Herkesin gözü önünde pis pis dövüştüler. karşılıklı Öğrenciler, sınıfta fiillerde çatı konusunu saatlerce tartıştılar. karşılıklı İki dost yılların hasretiyle kucaklaştılar. karşılıklı Her zamanki gibi aynı saat ve yerde buluştular. karşılıklı Sorunları çözmek için yazıştılar. karşılıklı Elmayı kardeş payı yaparak paylaştık. karşılıklı Kuşlar, seher vaktinde her zamanki gibi yine ötüştü. birliktelik Çocuklar, söylenenleri dinledikten sonra anlamlı anlamlı gülüştüler. birliktelik Öğrenciler, teneffüste hava almak için dışarıya kaçıştılar. birliktelik Arkadaşlarının öldüğünü duyduklarında birdenbire ağlaştılar. birliktelik Kuzular evlere yaklaşınca tatlı tatlı meleşti. birliktelik Not Bazı fiiller çatı eki almadıkları halde kelimenin kökeninde mevcut sesten ve kelimelerde birden fazla kişi tarafından yapılma anlamı olduğundan bunlar da işteş çatılı fiil sayılır. Örnek İki cengâver sonuna kadar Dünya Savaşı'nda Türkiye bütün dünya ile savaştı. Not Nitelikte eşitlik yani değişerek yeni bir görünüm kazanma anlamı olan fiillerde de işteşlik vardır. Örnek Ne kadar güzelleşmişsin. Sıcak havanın tesiriyle esmerleşmişsin. Hasta, günden güne iyileşiyor. İpucu Öznesine göre fiili çatısında şöyle bir yol izlenebilir. Gerçek özne varsa "edilgen fiil" silinebilir. Yükleminde "-l, -n" ekleri varsa "edilgen veya dönüşlü" üzerine yoğunlaşılabilir. Bu ikisi arasında kalındı mı hemen öznelere odaklanılmalı gerçek özne varsa dönüşlü yoksa sözde özne yer alırsa edilgen çatılı fiilde karar kılınmalıdır. B. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatısı Nesnelerine göre fiillerde çatı dört şekilde incelenir. 1. Geçişli Fiiller Nesne alabilen fiillerdir. Bu fiiller, "ne belirtisiz nesne görevinde olduğu zaman, neyi, kimi" sorularına yanıt verir. "Onu" zamiri bir formül olarak düşünülebilir. Yüklemden önce "onu" zamiri getirildiğinde zamir yükleme uyarsa fiil geçişlidir, demektir. Örnek Mustafa ona arabasını sattı. neyi sattı N. Y. Ona kırtasiyeden kitap aldım. ne aldım N. cümleler nesne alabildikleri için yani yüklemleri "kimi, neyi, ne" sorusuna cevap verebildiği için cümlelerin yüklemleri geçişlidir. Birinci cümlede "Neyi sattı?" diye sorulduğunda "arabasını" cevabı; ikinci cümlede "Ne aldı?" diye sorulduğunda "kitap" cevabı alınır. Cümlelerin yüklemleri nesne alabildikleri için yüklemler geçişli fiillerdir. Not Geçişli fiillerin yüklem olduğu cümlelerde nesne bulunmayabilir. Bu fiiller yine de nesne alabildiği için geçişli çatılıdır. Örnek İki gün her yerde aradım. Y. Yukarıdaki cümlede nesne bulunmamaktadır. Cümlenin yükleminin önüne "onu" zamirini getirdiğimizde "onu aradım" şeklinde mantıklı bir kurgu ortaya çıktığı için cümlenin yükleminin geçişli bir fiil olduğu ortaya çıkar. Aynı uygulamayı aşağıdaki örnekler üzerinde de gösterebiliriz. Geçişli Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler Ahmet onu her yerde aradı. Yakalanacağını anlayınca arkadaşını onlara teslim bu konuda sınıfı geçemedi. Dilinden düşürmediği şarkıları bir de sizin için söyledi. Kuşların cıvıltısını kulaklarımın dibinde hissediyorum. Sabahın ilk ışıklarına kadar gece namazı kılardı. Gözleri gözyaşlarından daha güzel bir şey yıkayamaz. Fiillerde çatı konusunu bugün tam olarak anladım. Baharın o rengârenk sofrasını bizim için donatır Yüce Yaradan. Şehir kış uykusundan uyanırken ben seni düşünüyordum. Gurbet yolunun yolcularını bir bir selamladı. Geç fark ettim taşın sert olduğunu. Su insanı boğar, ateş yakarmış. Gülü soluncaya kadar seni ölünceye kadar benim gözümle bakmayanın mezarını alan Üsküdar'ı geçti. 2. Geçişsiz Fiiller Nesne alamayan fiillerdir. Geçişsiz fiillerde "ne, neyi, kimi" sorularının cevabı yüklemde bulunmaz. Bu tip yüklemler durumlarını korudukları sürece nesne alamaz. Örnek Akşam çok geç saatte uyudu. Arkadaşına anlamsız anlamsız baktı. Yukarıdaki cümlelerde "uyudu" fiiline "kimi uyudu, neyi uyudu" sorularını sorduğumuzda cevap alamıyoruz. Bu fiillere dışarıdan kesinlikle nesne getirilemez. "onu uyudu, onu baktı" yakıştırması saçma olduğundan bu fiiller geçişsizdir. Aynı uygulamayı aşağıdaki örnekler üzerinde de gösterebiliriz. Konuyu daha iyi anlamanız için lütfen aşağıdaki cümlelerde yüklem görevinde olan fiilleri fiillerde çatı konusunun nesne-yüklem ilişkisine göre inceleyiniz. Geçişsiz Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler Annesinin arkasından uzun uzun ağladı. Herkesin gözü önünde baştan sona yandı. Çok küçük yaşta öldü. Geç saatlerde o müzmin kasabaya vardı. Uçun kuşlar uçun doğdum yere. Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden. Bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak. Gülü seven dikenine katlanır. Korkma! sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak. Ne yanar kimse bana ateş-i dilden özge. Burda geçti benim güzel günlerim. Sevenlerine bir mektupla veda etti. 3. Oldurgan Fiiller Geçişsiz çatılı bir fiile "-t, -r, -dir" çatı eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli duruma getirilmesidir. Örnek Uyu Uyut Gez Gezdir Öl Öldür Yukarıdaki fiillerin "kök" halinde olanlarının nesne alamadıkları görülür. "uyu-, gez-, öl-" fiilleri geçişsiz çatılı fiillerdir. Bu fiillerin "-t, -r, -dir" çatı eklerini aldıktan sonra geçişli fiil olduklarını yani nesne alabildiklerini görürüz. "Onu uyu", "onu gez", "onu öl" diyemeyiz; "onu uyut", "onu gezdir", "onu öldür" diyebiliriz. Aynı uygulamayı aşağıdaki örnekler üzerinde de gösterebiliriz. Konuyu daha iyi anlamanız için lütfen aşağıdaki cümlelerde yüklem görevinde olan fiilleri de fiillerde çatı ana başlığının nesne-yüklem ilişkisine göre inceleyiniz. Oldurgan Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler Sonunda onu dinlemeye gelenleri uyuttu. Mehmet Bey, misafirlerini gezdirdi. Karanlıkta oraya sızanları öldürdü. Katılımcıları saatlerce güldürdü. Dikkatli davranmayınca bardakları düşürdü. Testiyi evinin önündeki pınardan doldurdu. Annesini doktora baktırdı. 4. Ettirgen Fiiller Geçişli bir fiilin "-t, -r, -dir" çatı ekleriyle geçişlilik derecesinin arttırılmasıdır. Örnek Al aldır Kaz kazıt Bul buldurYukarıdaki fiiller kök halindeyken de ek aldıktan sonra da nesne alabilmektedir. "Onu al, onu kaz, onu bul" diyebildiğimiz gibi; "onu aldır, onu kazıt, onu buldur" da diyebiliriz. Yani her iki şekilde de fiiller nesne alabilmektedir. Geçişlidirler. Aynı uygulamayı aşağıdaki örnekler üzerinde de gösterebiliriz. Konuyu daha iyi anlamanız için lütfen aşağıdaki cümlelerde yüklem görevinde olan fiilleri de fiillerde çatı ana başlığının nesne-yüklem ilişkisine göre inceleyiniz. Ettirgen Çatılı Fiiller ile İlgili Örnek Cümleler Saçlarını usturayla kazıttı. En güzel elbiseleri ona aldırdı. Kaybolan silgisini kardeşine ikinci yılında kardeşine onlara köyünde okul içinde son toplantının tarihini duyurdu. Emin olmak için soruyu müftüye de sordurdu. Bütün okulu yeni gelen hizmetlilere sildirdi. Matematik dersinde bütün öğrencilere tahtada doğruları çizdirdi. Bütün mahalleye suların kesilme zamanını bildirdi. Fiillerde Çatı ile İlgili Önemli Uyarılar İsim cümlelerinde çatı aranmaz. Konunun başlığını hatırlayalım Fiillerde Çatı. Örnek Furkan çok akıllıydı. çatı aranmaz Tuba çalışkandı. çatı aranmaz Betül nazikti. çatı aranmaz Fiilimsilerde çatı bulunur. Örnek Eskiler sökülüp atılacak. Ayrıca bakınız Fiilde Çatı Eylemde Çatı Cümlede, eylemin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin, eylemde bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı denir. Not Yüklemi isim olan cümlelerde fiil çatısı aranmaz. Eylemler çatısı bakımından iki grupta incelenir A. Nesnesine Göre Fiiller 1. Geçişli Fiil 2. Geçişsiz Fiil B. Öznesine Göre Fiiller 1. Etken Fiil 2. Edilgen Fiil 3. Dönüşlü Fiil 4. İşteş Fiil A. Nesnesine Göre Fiiller 1. Geçişli Fiil Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere “geçişli eylem” denir. Nesneyi, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularıyla bulduğumuz için, bu sorulara cevap veren eylemler geçişlidir. Ben kitabı iki yıl önce okumuştum. Yurt dışındaki arkadaşıma mektup yazdım. Bu cümlelerde “okumuştum” eylemi “bu kitabı” nesnesini, “yazdım” eylemi “mektup” nesnesini aldığından geçişli bir eylemdir. Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi. Babam, pazar sabahları gazete alırdı. Diploma törenine kuzenini de davet etti. Öğretmenimiz derste bize fıkra anlatırdı. Not Geçişli eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne bulunmaz. Bu eylemler nesne almasalar da geçişlidir. Önemli olan, o eylemin nesne alabilecek durumda olmasıdır. Öğretmen çok güzel anlattı. Öğretmen konuyu çok güzel anlattı. Bu cümlede nesne bulunmamasına rağmen, istenirse cümleye nesne getirilebildiği için “anlatmak” eylemi geçişlidir. 2. Geçişsiz Fiil Nesne alamayan eylemlerdir. Geçişsiz eylemler, “neyi, kimi, ne” sorularına cevap veremez. Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan herhangi bir nesne getirilemez. Onun anlattığı fıkraya hepimiz güldük. Babamla hafta sonları balık tutmaya gideriz. Bu cümlelerde yüklem olan “güldük” ve “gideriz” eylemleri nesne alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için geçişsizdir. Dün gece televizyondaki film çok geç başladı. Küçük kardeşim bugün erkenden uyandı. Geleceğe her zaman umutla baktık. Okul sonrası annesine ev işlerinde yardım ediyordu. Not Nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularına “onu” sözcüğünü ortak bir cevap olarak verebiliriz. Cümleyi “onu” sözcüğü ile birlikte okuyarak cümledeki eylemin geçişli olup olmadığını kolayca anlayabiliriz. Sabahtan beri burada onu bekliyorum. Balonu uçan çocuk bir süre onu ağladı. Bu cümlelerde nesne yoktur. Cümlelere “onu” sözcüğünü getirdiğimizde “beklemek” eyleminin geçişli, “ağlamak” eyleminin geçişsiz olduğunu görürüz. Not Geçişsiz iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli hale gelen eylemlere oldurgan eylem denir. Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü. Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir. Aşağıdaki örneklerde geçişli ve geçişsiz eylemler bir arada verilmiştir. Geçişsiz Eylem Oldurgan Eylem dolmak dol – dur – mak ağlamak ağla -t – mak düşmek düş – ür – mek Not Geçişli iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar geçişli yapılan eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, bir başkasına yaptırma anlamı vardır. Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı. Daha önce kullandığımız geçişli “yazmak” eylemine “-dır” eki getirilerek yine geçişli “yazdırmak” eylemi elde edilmiştir. Aşağıda, geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp ettirgen yapılmış eylemler verilmiştir. Geçişli Eylem Ettirgen Eylem açmak aç – tır – mak okudu oku -t -tu duymak duy – ur – mak B. Öznesine Göre Fiiller Türkçede eylemler, öznenin eylemle ilgili olarak gösterdiği özelliğe göre dörde ayrılır. 1. Etken Fiil Yüklemde belirtilen eylemi, öznenin kendisi yapıyorsa bu tür eylemlere “etken eylem”, özneye de “gerçek özne” denir. Çocuk, yaramazlık yapan küçük kardeşini dövdü. Bu cümlede “dövmek” eylemi etkendir; çünkü “dövme” işini doğrudan özne çocuk gerçekleştirmektedir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili özneler tarafından doğrudan yapıldığı için etken çatılıdır. Babam, evimize yeni mobilyalar almış. Bulutlar, ağır ağır geçti üzerimizden. Dün gece aniden kar yağdı. İhtiyar, deniz kenarında gemileri seyrediyordu. Kuşlar, gün batmadan yuvalarına dönüyordu. Ünlü şair, daha çok, aşk şiirleri yazıyormuş. Öğretmenimiz, derste güzel şiirler okurdu. Not Cümlede, gizli özne, yüklemde bildirilen işi doğrudan kendisi yaptığından aynı zamanda gerçek öznedir. Ödevlerini bir an önce yapmalısın. sen Bu cümlenin yüklemi, gizli özne olan “sen sözcüğüdür. Eylem özne tarafından yapıldığı için, “yapmak” eylemi etkendir. 2. Edilgen Fiil Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemde bildirilen işi yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir. Edilgen eylem, “-n” ve “-l” ekiyle türetilir ve cümleye “başkası tarafından yapılma” anlamı katar. Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır. Küçük kardeş, yaramazlık yaptığı için dövüldü. Bu cümlede yükleme “Dövülen kim?” sorusunu sorarsak öznenin “küçük kardeş” olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “dövüldü” eylemi, özne tarafından değil, başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan öğe değil; başkasının yaptığı işten etkilenen öğe durumundadır. Dolayısıyla burada gerçek özne değil, “sözde özne” vardır. Aşağıdaki cümleleri incelediğimizde, eylemlerin başkaları tarafından yapıldığını, dolayısıyla bu eylemlerin edilgen çatılı olduğunu görüyoruz. Sınıfımıza yeni bir başkan seçildi. Okulumuza yeni bilgisayarlar alınmış. Bayram öncesi caddeler güzelce temizlendi. Kasabamıza yeni parklar yapılacak. Sınavda birinci olan öğrenci ödüllendirildi. Sınavı bitirmeden çıkmamamız gerektiği söylendi. Bu yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur. Cadde ve sokaklar bayraklarla süslendi. Not Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan, cümle içinde geçse bile eylem yine “edilgen”dir. Suçlu, polis tarafından Bursa’da yakalandı. Bu cümlede, “yakalanma” işinin “polis tarafından” yapıldığı görülüyor. Ancak yükleme sorulan “Yakalanan kim?” sorusuyla,”suçlu” sözcüğünün özne olduğunu görürüz. Dolayısıyla “yakalandı” eylemi, “-n” ekini alıp “başkası tarafından yapılma” anlamı taşıdığı için edilgen bir eylemdir. 3. Dönüşlü Fiil Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere “dönüşlü eylem” denir. Dönüşlü eylemler de edilgen fiiller gibi “-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Dönüşlü eylemin yüklem olduğu cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir. Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü. Bu cümlede öznenin çocuk “dövünme” işini kendisinin yaptığını ve bu işten yine kendisinin etkilendiğini görüyoruz. Dolayısıyla cümlenin yüklemi dönüşlü bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde, öznelerin, yüklemde bildirilen işi “kendi kendilerine yaptıklarını ve yaptıkları işten yine kendilerinin etkilendiklerini” görüyoruz. Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim. Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı. Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı. Prova saati yaklaşınca elbiselerini giyindi. Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü. Not Edilgen eylem ve dönüşlü eylem; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir. Edilgen çatılı eylemlerin öznesi sözde öznedir, yani eylemi gerçekleştiren belli değildir. Dönüşlü fiillerin öznesi ise gerçek öznedir, yani eylemi gerçekleştiren öznenin kendisidir. Onu aramadığım için bana kırılmış. Bu cümlede “kırılma” eylemini öznenin kendisi yapmış, yaptığı işten de kendisi etkilenmiştir. Yani yüklem dönüşlü bir eylemdir. Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış. Bu cümlede bildirilen “kırılma” eylemini öznenin kendisi değil, bir başkası yapmıştır. Dolayısıyla eylem edilgen çatılıdır. 4. İşteş Fiil Yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemlerdir, işteş çatılı eylemler “-ş” ekini alır. Bazı fiiller ise kök olarak “-ş” ile bitmiştir ve işteş özellik gösterir. Çocuk, arkadaşıyla yok yere dövüştü. Bu cümlede “dövüştü” eylemi, “-ş” ekini aldığı ve birden fazla kişi tarafından yapılmayı gerektirdiği için işteş bir eylemdir, işteş eylemlerde özne tekil bile olsa yüklemde bildirilen iş, birden fazla kişiyi gerektirir. İşteş eylemler, öznelerin işi yapma durumuna göre ikiye ayrılır a. Karşılıklı İşteş Fiil Özneleri bir işi karşılıklı olarak yapan işteş eylemlerdir. Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştık. Bu cümlede iki kişinin karşılıklı olarak birbirini tanıması anlatıldığı için “tanışmak” eylemi karşılıklı işteş bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, karşılıklı işteş eylemlerdir. Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık. Onunla en son geçen ay görüşmüştüm. Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık. Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık. Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık. Not Bazı eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz. Gerçekleştirilmesi için birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu eylemler de işteş eylemdir. İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı. Gençliğinde okul takımında güreşirmiş. b. Birlikte İşteş Fiil Aynı işi hep birlikte yapma anlamı taşıyan işteş eylemlerdir. Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü. Bu cümlede, eylem, bir işi karşılıklı olarak yapma değil; hep birlikte yapma anlamı taşıdığı için “gülüşmek” eylemi birlikte işteş bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, birlikte işteş eylemdir. Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı. Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu. Çocuklar heyecanla denize koşuştular. Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk. Yolcular havalimanında bekleşiyordu. Herkes yeni arabanın başına üşüştü. Not Bazı eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir. Yolcular trene zor yetişti. Bu cümlede “yetişmek” eylemi, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir. Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık. Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı. Aylarca bu sınav için çalıştı. Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı. Kısaca FİİLDE ÇATI Öznesine Göre Etken – Annem saçlarını taradı. çatı eki yok, özne tarama işini kendi yapıyorEdilgen l,n Bebeğin saçları tarandı. çatı eki var, bebek yani özne tarama işini kendi yapmıyor, başkası tarafından yapılıyor, sözde özne var Dönüşlü l,nSaçlarımı açmak için saatlerce tarandım.yine çatı eki var ama tarama işini özne kendi yapıyor, özne gerçek İşteş ş, leş Kuşlar cıvıldaşıyor. birlikte Dün onunla karşılaştık. karşılıklı Nesnesine Göre Geçişli neyi kimi sorularına cevap verebilen toplamak, okumak, yazmak… Geçişsiz neyi kimi sorularına cevap veremeyen gülmek, gitmek, başlamak… Oldurgan t,r,tır geçişsizken geçişli olanlar gül-dür- , ağla-t- Ettirgen t,r,tırgeçişliyken tekrar geçişli olanlaraç-tır-, oku-t- Fiilde çatı konusu; yüklem, özne, nesne ilişkisini anlatan Türkçe dil bilgisi konuları içinde yer alır. Öğrenciler için oldukça zorlayıcı konulardan bir tanesi olan fiilde çatı konusu ayrıntıları olan dilbilgisi konular içinde yer alır. Küçük noktaları sayesinde öğrenciler konu ile ilgili tüm detayları kavrayarak fiilde çatı konusuna hakim olabilir. Örneklerle Fiilde Çatı Konu Anlatımı Fiilde çatı konusunda yüklem, özne, nesne konuları arasındaki ilişkisi yer almaktadır. Fiilde çatı iki ana başlık altında incelenir. Özne yüklem ilişkisine göre fiiller etken fiil ve edilgen fiil dönüşlü fiil ve işteş fiil olarak 4 alt başlığa ayrılır. Nesne yüklem ilişkisine göre fiiller geçişli fiil, geçişsiz fiil, oldurgan fiil ettirgen fiil olarak 4 alt başlıkta incelenir. Özne Yüklem İlişkisine Göre Fiiller Etken fiil İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir. Örnek Babam her gün kitap okuyor.’ cümlesinde okuma işini yapan kişi bulunur. İş yapan gerçek bir öznedir. Edilgen fiil Fiilde işi yapan gerçek bir özne olmayan fiillere edilgen fiil denir. Örnek futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.’ cümlesinde atma işini gerçekleştiren kişi yoktur. Dönüşlü fiil İşi yapan ve yapılan işten etkilenen gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere dönüşlü fiil denir. Etken fiillere –l ve -n ekleri getirilerek yapılır. Örnek Ahmet maçı kazanınca sevindi.’ cümlesinde işi yapan Ahmet olduğu gibi işten etkilenen de yine Ahmet’tir. İşteş fiil Örnek Fiilde anlatılan işin birden fazla kişi ya da varlık tarafından birlikte ve karşılıklı yapıldığı anlamı çıkan fiillere işteş fiil denir. Örnek Çocuklar bahçede top oynuyor.’ – birlikte yapma anlamı vardır. iki çocuk tartıştı.’ - karşılıklı yapma anlamı vardır. Nesne Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatısı Geçişli fiil Nesnesi olan ya da nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir. Örnek içeriden su getirdi.’ cümlesinde getirmek eyleminden etkilenen varlık sudur. Geçişsiz fiil Nesne almayan yani neyi ve kimi’ sorularına cevap vermeyen fiillere geçişsiz fiil denir. Örnek Dayımlar bugün tatile gidiyor.’ cümlesinde gitmek eylemi nesne almamıştır. Oldurgan fiil Geçişsiz fiillere -r, -t, -tır’ ekleri getirilerek fiilin geçişli hale getirilmesiyle oluşturulan fiilleri oldurgan fiil denir. Fiilin ilk hali ne, neyi, kim’ sorularına cevap verirken, ikinci hali -r, t, -tır’ eklerini alır ve bu sorulara cevap vermez. Örnek Bardakları elinden düşürdü.’ cümlesinde düşmek sözcüğü geçişsizdir. Bu fiil eki alarak geçişli hale getirilmiştir. Ettirgen fiil Geçişli fillerin -r,-t,-tır’ geçişlilik derecesinin artırılması ile oluşturulan fiillere ettirgen fiil denir. Örnek Kitabı öğrencilere okuttu.’ cümlesinde okumak’ geçişli bu fiilden türetilen okutmak’ da ettirgen fiildir.

fiilde çatı ile ilgili cümleler